Gewone Vlier
Gewone Vlier
Gewone Vlier - Sambuca nigra
Kamperfoeliefamilie - Caprifoliaceae
ook wel Muskuskruidfamilie -Adoxaceae
eng. Common Elder fr. Sureau Noir de. Schwarzer Hollunder
In de herfst wisselen kou, regenvlagen en zonnige dagen elkaar af en ons lichaam heeft het extra druk zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden.
We zijn nog niet gewend aan de lagere temperaturen, onze kleding is vaak niet aangepast en evenmin onze voeding. Dit gaat ten koste van onze natuurlijke weerstand en het gevolg daarvan is dat we veel gevoeliger zijn voor allerlei ongemakken, waarvan verkoudheid wel de meest voorkomende is.
Het is dus van belang de weerstand hiertegen op te voeren en vlier is hierbij een uitstekende bondgenoot.
Je kunt vlier overal zien groeien, in het voorjaar met zijn sneeuwwitte bloemschermen en in het najaar getooid met dieppaarse bessen.
Vlier heeft een eeuwenoude reputatie als versterkend middel. Hypocrates roemde vlier als remedie tegen bijna alle kwalen en vlierbessensiroop of vlierbloesemthee ontbraken vroeger in geen enkele huisapotheek.
De forse struik, die gemakkelijk uit kan groeien tot een meerstammige boom, werd vaak dicht bij het huis aangeplant. Niet alleen omdat zijn geur vliegen en ander ongedierte op afstand houdt, maar ook omdat de overlevering vertelt, dat vlier de woning van beschermgeesten is.
Het hout van de vlier wordt met de jaren harder en splintert niet. In Griekenland maakte men er het raam voor een soort citer van, de sambuca. Vandaar zijn ’s zondagse naam. Zijn Nederlandse naam zou kunnen komen van een soortgelijk instrument, de Hommel of Vlier.
Het achtervoegsel nigra betekent zwart en verwijst naar zijn dieppaarse, haast zwarte bessen.
Van de werkzame stoffen zijn zweetafdrijvende glycosiden, slijmstoffen, flavonoíden en vitamine C wel de belangrijkste.
De bessen bevatten blauwzuurverbindingen, die giftig zijn. Door verhitting wordt deze giftige stof ongedaan gemaakt.
Deze stof zit in nog sterkere concentratie in bast en blad. Daarom worden deze delen van de vlier niet meer gebruikt.
Vlier, botanisch
Vlier is een inheemse, oppervlakkig wortelende struik van ongeveer meter of drie, die kan uitgroeien tot een boom van wel 7 meter. Hij heeft meerdere stammen, waaraan in het voorjaar de jonge, groene twijgen ontspruiten. Deze zijn soepel en hebben een kern van zacht, wit merg dat zich gemakkelijk laat verwijderen. De stam en de oudere takken zijn wat harder en hun buitenste bast is wrattig grijs met talrijke scheurtjes. Daaronder bevindt zich nog een gladde, groene bast.
De dofgroene vijfparig geveerde bladeren zijn eirond of enigszins lancetvormig. Zij staan tegenover elkaar en de randen zijn gezaagd.
In juni verschijnt de roomwitte bloesem, bestaande uit kleine, sterk geurende bloemen die in tuilen bij elkaar staan. In de nazomer komen de bessen, eerst lichtgroen later verkleurend naar dieppaars tot zwart als ze helemaal rijp zijn. Eigenlijk klopt het woord ‘bes’niet, want het zijn steenvruchten, met daarin drie zaadjes.
Vogels, vooral spreeuwen zijn dol op de bessen en zorgen, via hun uitwerpselen voor de verspreiding van de vlier.
De onverteerde zaden kiemen overal, tot in dakgoten toe. Maar het beste groeit vlier op een zonnige plek in enigszins losse, stikstofrijke en vochthoudende grond.
Vlier laat zich gemakkelijk stekken. De beste tijd daarvoor is de herfst.
Vlier in de keuken
Vlierbloesems kun je rauw eten. Pluk alleen de roomwitte, met stuifmeel bedekte bloemschermen. Niet wassen van te voren, want dan worden ze bruin. Vlierbloesem is lekker in zomerse salades en geven er een decoratief tintje aan.
Een andere lekkernij is vlierbloesempannenkoek.
Verfrissende limonade kun je maken van vlierbloesemsiroop.
Vlierbloesemazijn kent veel toepassingen, lekker in salades maar ook als smaakmaker bij visgerechten.
In de nazomer kun je van vlierbessen een heerlijke, gezonde jam maken. Gebruik daarvoor rijpe, gave bessen. Datzelfde geldt voor vlierbessenwijn.
Vlier in de huisapotheek
De bloesem
Vlierbloesem heeft koortswerende en zweetafdrijvende eigenschappen en versterkt de natuurlijke weerstand. Daardoor is een thee van vlierbloesem een probaat middel bij verkoudheid, koorts en aandoeningen van de luchtwegen. Je kunt er eventueel wat munt en honing bij doen voor de smaak. Drink een flinke kop thee zo heet mogelijk en ga daarna lekker onder de wol.
Gorgeldrank maak je van een aftreksel van vlierbloesem. Het verlicht keelpijn en gaat ontstekingen in de mondholte tegen.
Je kunt het aftreksel ongeveer drie dagen in de koelkast bewaren.
Mensen die last hebben van hooikoorts kunnen baat hebben bij een kuur van vlierbloesemthee vroeg in het voorjaar, voordat het pollengehalte in de lucht stijgt.
Drink in zo’n geval drie weken lang drie maal daags een kop thee.
Lotion van vlierbloesem kun je gebruiken als depmiddel bij oververmoeide, pijnlijke ogen. Het verzacht ook eczeem en is weldadig bij een ruwe huid.
Heb je last van winterhanden en–voeten of aambeien, dan verlicht een crème van vlierbloesem het ongemak.
De bessen
Vlierbessen gebruik je nooit rauw. Ze kunnen dan maagkrampen en diarree veroorzaken. Dat komt door de lichte aanwezigheid van sambucunigrine, een blauwzuurvormende glycoside. Bij verhitting verdwijnt deze giftige stof en kunnen de bessen zonder enig probleem gebruikt worden.
De bessen zitten vol vitamine C en mineralen, vooral ijzer. Heel geschikt dus wanneer de eigen weerstand een handje geholpen moet worden, zoals bij verkoudheid en andere winterse ongemakken. Bovendien zijn de middelen die je van de bessen kunt maken ook nog eens erg lekker, zodat ook kinderen het graag nemen.
Siroop van vlierbessen is een goed middel bij verkoudheid en kalmeert hoest. Je kunt de siroop langere tijd bewaren. Driemaal daags een theelepel siroop is voldoende. Gemengd met mineraalwater en citroensap levert het een gezonde, weerstandsverhogende drank op.
Bijwerkingen van vlier
Onrijpe en rauwe bessen, blad en bast moeten nooit gebruikt worden.
Bij gebruik van vlierbloesem en gekookte, rijpe bessen zijn geen bijwerkingen te vrezen.
Vlier oogsten en bewaren
Bloesem
Pluk de bloesem op een droge dag. De bloemen moeten roomwit zijn en niet aangevreten of bruinig. Leg ze naast elkaar op een hor en laat ze op een schaduwrijke, warme plek drogen of gebruik een voedseldroger. Tijdens het drogen kunnen de bloesems onaangenaam naar katten ruiken, maar deze geur verdwijnt naarmate het droogproces vordert. Als de bloesems droog zijn, ris je de bloempjes van de steel met een vork. Ze zijn dan ongeveer een jaar bruikbaar wanneer ze bewaard worden op een droge plaats in een goed afgesloten trommel.
Bessen
Verwerk gekookte bessen tot jam, siroop of likeur.
Meer over vlier
Er zijn maar weinig bomen en struiken die zoveel met mythen omgeven zijn als de gewone vlier. Germanen en Kelten hadden een diep respect voor deze heilige struik omdat zij geloofden dat het de woning van de godin was die heerste over leven en dood.
Zij is bekend onder de namen Holda, Hyldemoer, Vliermoeder of Lady Ellhorn. Zonder toestemming te vragen aan de vliergodin haalde niemand het in zijn hoofd een vlier te kappen, want dan stortte haar toorn je in het ongeluk.
Bij een huis geplant en met respect behandeld, waren mens en dier verzekerd van haar bescherming.
Onze voorouders zagen in de vlier een symbool van leven en dood: de witte bloesems in de lente en de zwarte bessen in de herfst. Vandaar dat de vlier bij begrafenisrituelen een grote rol speelde.
Zo gebruikte de timmerman een vliertak om de maat van de overledene te nemen en had de koetsier van de begrafeniskoets een vliertak als rijzweep.
Ook werd er wel een vliertak op een graf gezet en wanneer deze wortelde en ging groeien, betekende dit dat de ziel zijn rust gevonden had.
Vliertakken waren ook een belangrijk onderdeel van allerlei amuletten en bezweringsrituelen, alle gericht op bescherming en het afwenden van enig onheil.
Een zo heilig geachte boom was natuurlijk een doorn in het oog van de kerk en al gauw kreeg de vlier een slechte naam.
Heksen zouden zich kunnen veranderen in een vliertak en zo de argeloze mens, die hem afsneed en mee naar huis nam, belagen.
Ook kwam het verhaal de wereld in dat het kruis van Christus van vlierenhout gemaakt was en Judas zou zich hebben verhangen aan een vlier. Als bewijs voor dat laatste verwees men naar de zwam in de vorm van een oor, die vaak op vlieren voorkomt: hij kreeg de toepasselijke naam Judasoor.
Heel wat wereldser zijn de populaire fluitjes, die nog steeds gemaakt worden van jong vlierenhout. Het witte merg laat zich gemakkelijk verwijderen en zo krijg je een holle buis waarvan met enige handigheid een fluitje van gemaakt kan worden.
Ook werden die holle takken gebruikt als proppenschieter en als instrumentje om vuur aan te blazen.
Het zachte, witte merg tenslotte gebruikt men om delicate spullen mee te poetsen.