Citroenmelisse

Wanneer in juli de citroenmelisse bloeit, breekt er een drukke tijd aan voor honingbijen en hommels. De  bloemen van het kruid bevatten veel nectar en trekken daarmee deze nuttige insecten onweerstaanbaar aan. 

Het is dan ook niet verwonderlijk, dat citroenmelisse al vanaf  het begin van onze jaartelling als bijenplant wordt gekweekt. 

Maar niet alleen honingbijen zijn verzot op citroenmelisse, ook de mens ontdekte al vroeg de rustgevende werking van dit kruid.
Het achtervoegsel ‘officinalis’ ( = apotheek) in de Latijnse naam duidt er op dat het kruid een gevestigde naam als artsenijplant heeft 

Melissa komt dan weer van het oud Griekse woord ‘melissophullon’ wat je zou kunnen vertalen met ‘bijenblad’. 

Oorspronkelijk komt citroenmelisse uit het Midden-Oosten en verspreidde zich van daar over Europa en later Noord-Amerika. In onze streken zijn het vooral de kloosters geweest, waar citroenmelisse werd gekweekt als geneeskrachtig kruid. Tegenwoordig is het een geliefd tuinkruid vanwege zijn subtiele, aromatische geur en de vele toepassingen in de keuken en de huisapotheek. In de vrije natuur komt citroenmelisse als verwilderde tuinplant voor. 

De heilzame werking van citroenmelisse dankt het kruid vooral aan de etherische olie in de bladeren met daarin als belangrijke werkzame stoffen citronellal en geranial. Verder zijn van belang looistoffen, bitterstoffen en een aantal organische zuren, waarvan rozemarijnzuur de belangrijkste is. 

Citroenmelisse, botanisch

Citroenmelisse is een overblijvende plant met een hoogte van 30-80 cm en kan meer dan 30 jaar oud worden. Aan de recht opgaande, vierkante stengel staan gesteelde, glanzend groene bladeren. Deze zijn eirond en hebben een gekartelde rand. De glans wordt veroorzaakt door oliekliertjes op het blad, die een subtiele citroengeur afgeven.
Van juli tot september bloeit citroenmelisse met roomwitte lipbloemen die in schijnkransen in de oksels van de bovenste bladeren zitten.

Het kruid groeit van uit een wortelstok met veel uitlopers, die naar alle kanten uitwaaieren en waaruit steeds nieuwe spruiten ontstaan. Een echte woekeraar dus, die je een beetje in de gaten moet houden.

Citroenmelisse stelt niet al te veel eisen aan de bodem, maar voelt zich het beste thuis op een humusrijke, zanderige bodem met voldoende vocht. Verder is citroenmelisse een zonaanbidder en staat graag wat beschut. 

Je kunt het kruid zaaien rond half april in de volle grond, maar beter is nog het planten van stukken wortelstok.
Zoals bij veel kruiden het geval is, houdt ook citroenmelisse niet van overbemesting.

Naarmate de plant ouder wordt, daalt het gehalte aan werkzame stoffen. Het verdient de voorkeur hem elke 4-5 jaar te verjongen door stukken wortelstok opnieuw te planten. 

Laat vooral de uitgebloeide stelen in de winter staan, als bescherming tegen kou en snoei ze pas af in het voorjaar.   

Citroenmelisse in de keuken

De verse, bladeren van citroenmelisse zijn een gezond en lekker toekruid in salades, sauzen, groenten, stamppot en soepen. De gehakte blaadjes geven er een fris accent aan en bevorderen de spijsvertering.
Vooral in visgerechten mag citroenmelisse eigenlijk nooit ontbreken. Zo is dit kruid een van de onontbeerlijke ingrediënten van paling in het groen.
Citroenmelisse past niet alleen in hartige gerechten, het smaakt ook lekker in fruitsalades, ijs en gebak.

Van citroenmelisse kun je ook en heerlijke azijn maken, vooral in combinatie met dragon of munt. 

Je kunt citroenmelisse het beste kort voor het opdienen toevoegen, zodat de waardevolle stoffen, zoals vitamine C, zo veel mogelijk behouden blijven.

Op zomerse dagen is een citroenmelisse drank erg verfrissend. Probeer eens een glas witte wijn of rosé waarin je enkele blaadjes citroenmelisse hebt gedaan. Of zet ’s morgens een thee van dit frisse kruid, dat je verder in de koelkast laat afkoelen: het levert een gezonde dorstlesser op. 

Tenslotte een recept voor Claret Cup. een zomerse drank uit victoriaans Engeland, dat ik vond in  Francatelli’s Cook’s Guide uit 1861.

Citroenmelisse oogsten en bewaren

Je oogst citroenmelisse voor de bloei door de stengels af te knippen. Daarna ris je de bladeren af en legt deze, goed uitgespreid, op een warme, schaduwrijke plek liefst in de buitenlucht. Regelmatig keren tot het blad droog is. Let er op dat het blad enigszins zijn kleur behoudt en niet zwart of bruin verkleurd. Effectiever werkt een voedseldroger
Gedroogde citroenmelisse kun je een jaar bewaren in een goed gesloten trommel. 

Meer over citroenmelisse

• De citroengeur van melisse brengt steekmuggen op een dwaalspoor. Met een bak citroenmelisse op het terras blijf je gevrijwaard van deze hinderlijke insecten.

•  Citroenmelisse werd vroeger gebruikt als strooikruid om de lucht te verfrissen. Ook maakte men wel geurzakjes van het kruid om de linnenkast een prettige geur te geven. 

•  In Spanje gebruikt men citroenmelisse als smaakmaker in melk.
  In diverse likeuren, zoals Benedictine is citroenmelisse een belangrijk ingrediënt. 

• De etherische olie van citroenmelisse is erg duur, daarom wordt in veel preparaten gebruik gemaakt van goedkopere vervangers zoals citronellaolie ( de Indische melisse-olie) of citroengrasolie.  

• Etherische olie van citroenmelisse lijkt veel op het feromoon van bijen en imkers smeren hun kasten in met het kruid om bijen te helpen hun weg naar huis te vinden en nieuwe bijen aan te trekken. 

• Citroenmelisse werd vroeger gezien als middel tegen alle ongemak die een mens kon treffen en er werden aan het kruid ook magische eigenschappen toegekend. Zo was Paracelsus, een arts en theoloog die aan het begin van de 16e eeuw leefde, er zelfs van overtuigd dat citroenmelisse een mens de eeuwige jeugd kon schenken.
  In de 17e eeuw gebruikte men het kruid als middel om kaalheid te voorkomen. Ook zou een kopje melissethee helpen tegen liefdesverdriet.  

•  In het Victoriaanse Engeland aan het einde van de 19e eeuw gebruikte men citroenmelisse vooral als remedie tegen de toen heersende typische kwalen als flauwvallen, hysterie en melancholie.