Lavas
opkomend lavas
Lavas - Levisticum officinale
Schermbloemigen – Apiaceae (Umbelliferae)
eng. Lovage - fr. Livèche - de. Liebstöckel
De hoogte van lavas ( hij kan wel 2 meter worden) is waarschijnlijk een van de redenen waarom het kruid niet vaak wordt aangeplant. En dat is jammer, want het is een veelzijdig kruid, dat zowel in de keuken als in de huisapotheek goede diensten bewijst.
Men is er niet precies achter waar lavas oorspronkelijk vandaan komt. Waarschijnlijk is het een bastaard van de Levisticum persicum uit het bergachtige gebied van Iran, die later opdook in het Middellandse zee gebied en zich van daar uit verspreidde over heel Europa en noord Amerika.
De oude Grieken en Romeinen kenden lavas niet als geneeskrachtig kruid. Kennelijk wel als keukenkruid, want de beroemde smulpaap Apicius gebruikte “Levisticum” in veel van zijn gerechten.
In de middeleeuwse kruidentuinen duikt lavas op als nuttig geneeskrachtig kruid.
Het wordt dan ook genoemd in de “Capitulare de villis vel curtis imperii Caroli Magni” van Karel de Grote.
Ook Hildegard von Bingen noemt het kruid en schrijft lavas voor bij verkoudheden die met slijmvorming gepaard gaan.
Het duurde echter tot 1824 voor lavas door Wilhelm Koch volledig beschreven werd.
Er doen allerlei speculaties de ronde over de betekenis van de naam “Levisticum”.
Het dichtst in de buurt komt nog de verklaring dat het een verbastering is van het Latijnse ‘ligusticum’, wat zoveel wil zeggen als ‘komend uit Ligurië’, een Italiaanse regio waar lavas veel voorkomt. Het achtervoegsel ‘officinale’ geeft aan dat het hier om een apothekersplant gaat.
In het oud Frans heette lavas ‘luvesche’ en werd in het Engels verbasterd tot love ache (liefdes peterselie) en later tot lovage. Ook in ander talen komt het woord liefde steeds terug als het om lavas gaat.
Dat is niet zo vreemd omdat men vroeger het kruid gebruikte als afrodisiacum.
Die toepassing is allang achterhaald en lavas wordt tegenwoordig vooral gebruikt voor zijn urinedrijvende eigenschappen en antiseptische werking.
Deze zijn vooral te danken aan de etherische olie -met daarin chemische verbindingen als butyl phtalide (veroorzaakt de ‘maggigeur’), carvacrol en terpinol-, organische zuren, het flavonoïde quercetin, hars en een klein gehalte aan bitterstoffen.
Lavas, botanisch
Lavas is een meerjarige, forse plant die onder ideale omstandigheden wel 2 meter hoog kan worden.
Een volwassen plant heeft een wortelstok met meerdere uitlopers.
Daaruit komen in het voorjaar bleekrode spruiten te voorschijn, die opgroeien tot groene, holle stengels met een vleugje rood.
De enigszins geribbelde steel is vlak bij de top vertakt en daaraan komen groene, gekartelde blaadjes,
die omgekeerd eirond tot ruitvormig zijn.
Aan de onderkant van de plant zijn ze langgesteeld en dubbel geveerd; de bovenste zijn kortgesteeld en enkel geveerd. De blaadjes verspreiden een delicate maggigeur.
In juli gaat lavas bloeien met gele bloempjes, die in schermen van 8 tot 15 stralen staan.
Na de bloei, eind augustus, zet de plant zaad. Deze zijn geribbeld en hebben de vorm van een halve maan.
Ze zijn ongeveer 6 mm lang.
In de late herfst sterft lavas bovengronds af.
Lavas in de keuken
Lavas is een dankbaar kruid in de keuken. Je gebruikt het vers, ingevroren of gedroogd.
Vooral het jonge blad geeft een pittige smaak aan soepen, aardappel- en groentegerechten, pasta’s, eieren en hartige kwarkgerechten. Je moet het kruid wel even meekoken of bakken om zo het volle aroma er uit te halen.
Lavas maakt zware gerechten beter verteerbaar of, zoals een kok uit de tijd van Karel de Grote schreef:
“Het maakt een goede maag en verdrijft de winden”.
Ook bij kip- en andere vleesgerechten smaakt lavas heerlijk. Een bijkomend voordeel is de antiseptische werking van lavas, waardoor salmonella minder kans heeft om toe te slaan.
Experimenteer naar hartenlust en ben je nog niet bekend met dit kruid begin dan met weinig tot je jouw smaak te pakken hebt.
Enkele suggestie geef ik je alvast mee: linzen met lavas, lavas saus en kruidige eiersalade.
De jonge stengels kun je geblancheerd ook als groente eten en de zaadjes geven een aparte smaak aan zelfgebakken brood.
Tomatensap serveer je op een originele manier door in het glas een stukje stengel bij wijze van rietje te steken. Lekker en gezond!
Lavas in de huisapotheek
In de huisapotheek gebruiken we de wortel van lavas. Deze bevat meer etherische olie dan de bovengrondse delen.
En juist de etherische olie heeft de urinedrijvende eigenschappen die dit kruid zo waardevol maakt bij de bestrijding van blaas- en nierproblemen zoals nierstenen. Ook mensen die aan jicht lijden kunnen baat hebben bij lavas. Een mespuntje gemalen wortel met een beetje water ingenomen is al genoeg.
Ook is thee van gedroogde lavaswortel een goed middel bij maagklachten en een opgeblazen gevoel.
Daarvoor neem je 2 afgestreken theelepels gemalen wortel. Twee kopjes per dag is voldoende.
De antiseptische eigenschappen van lavas maken het kruid ook geschikt als onderdeel van een reinigingskuur.
Bijvoorbeeld een thee van brandnetel en lavas.
Lavas bevordert de doorbloeding en wordt daarom ook gebruikt bij menstruatieklachten, migraine en wanneer het lichaam wel wat meer energie kan gebruiken. Ook in zulke gevallen is thee de beste remedie.
Verder heeft lavas slijmoplossende en krampwerende eigenschappen, waardoor het kruid ook wel gebruikt wordt bij verkoudheid.
Lavas bevat quercetin, een stof uit de flavonoïdengroep. In hun zoektocht naar medicijnen tegen kanker hebben wetenschappers deze stof ook onderzocht. Hoewel experimenten in het laboratorium op muizen veelbelovend zijn, is er (nog) geen enkel bewijs dat quercetin kanker zou kunnen remmen, laat staan genezen.
Bijwerkingen van Lavas
Zwangere vrouwen mogen het kruid niet gebruiken, omdat lavas de doorbloeding, ook van de bekkenorganen, bevordert.
Dit is ongewenst tijdens de zwangerschap.
Ook lijders aan nierinsufficiëntie en nierontsteking mogen het kruid niet gebruiken.
Sommige mensen worden, wanneer ze in aanraking komen met lavasblad, overgevoelig voor zonlicht,
waarvan huiduitslag het gevolg kan zijn.
Voor het overige zijn, bij normaal gebruik, geen bijwerkingen te vrezen.
Lavas oogsten en bewaren
In het derde jaar oogst je de wortels in het najaar. Je wast ze af en snijdt ze in plakjes. Als je veel wortels hebt kun je ze ook aan snoeren rijgen en zo te drogen hangen.
Drogen op een schaduwrijke luchtige plek bij een temperatuur die niet hoger mag zijn dan 35 graden.
Na het drogen bewaren op een droge plek in een goed afsluitende trommel.
De bladeren gebruik je het liefst vers of ingevroren. Je kunt ze ook wel drogen, maar dat gaat enigszins ten koste van de smaak.
De zaadjes oogst je wanneer deze volledig rijp zijn, zo wat half september. Je snijdt dan de uitgebloeide bloemschermen af en legt deze te drogen op een schone doek. De zaadjes drogen mee en vallen er vanzelf uit.
Meer over Lavas
De geur en smaak van Lavas doet meteen denken aan het aloude maggiblokje. Daarom staat Lavas in de volksmond ook wel bekend als maggiplant.
Het maggiblokje bestaat echter, naast andere geur- en smaakstoffen uit een smaakmaker die chemisch lijkt op butylphtalide, een component van de etherische olie van lavas, maar er geen verwantschap mee heeft.
Om onbekende reden was lavas een belangrijk ingrediënt in liefdesdrankjes allerlei. Wellicht kwam dit door de doorbloeding bevorderende eigenschappen van lavas en het feit dat het kruid energieverhogend werkt. In elk geval gebruikte men het kruid veelvuldig om de seksuele vaardigheden op te krikken.
Trouwlustige meisjes namen een bad met daarin lavaswortel om de liefde van een man op te wekken. Sommige moeders deden al lavaswortel in het bad van hun jonge dochters om er zo voor te zorgen dat zij later gelukkig zouden zijn in hun huwelijk.
Lavaswortel zou alleen maar werken wanneer ze met St. Jan (24 juni) uitgegraven werden en gedroogd waren voor Maria Hemelvaart (15 aug.) wanneer ze in de kerk werden gewijd.
Een lavaswortel, uitgegraven tijdens de nacht van Goede vrijdag, werd om de hals gedragen als bescherming tegen heksen, slangen en wilde dieren.